فاطمه معصومه (س) کیست؟ و چه مقام و جایگاهی دارند؟

حضرت معصومه(س) دختر امام کاظم(ع) جایگاه معنوی و علمی بسیار بالایی دارند و در قیامت شیعیان را شفاعت می کنند. ایشان به دلیل فشاری که بر اطرافیان امام کاظم(ع) وجود داشت ازدواج نکرد و در سال 201 هـ ق، به قصد دیدار برادر به سوى خراسان حرکت کرد. وقتی به ساوه رسید بیمار شد و پس از عزیمت به قم از دنیا رفت. بر اساس روایات وارده، زیارت قبر مبارکشان دارای ثواب فراوانی می باشد. مزار او در قم برکات فراوانی برای این شهر داشته است؛ از جمله آنها شکل گیری حوزه علمیه قم می باشد.

روز رحلت‏ حضرت فاطمه معصومه(علیها السلام) مطابق روایتی روز دهم ربیع الثانی سال 201 است و مطابق نقل دیگر، روز دوازدهم، روز وفات آن حضرت است، لذا مناسب است مؤمنین این سه روز( دهم تا دوازدهم) را به یاد آن حضرت، گرامى بدارند.

مقام والاى علمى حضرت معصومه(س)

حضرت معصومه(سلام الله علیها) از لحاظ علمی و حدیثی «عالمه» و «محدثه» بود. در عصر امام کاظم(علیه السلام) جمعى از شیعیان وارد مدینه شدند تا خدمت آن حضرت رسیده و سؤالاتشان را از او بپرسند، امّا حضرت در سفر بود. به ناچار سؤالات را تحویل خانواده حضرت دادند تا در فرصتى دیگر پاسخ آن را بگیرند. به هنگام بازگشت به وطن براى خداحافظى به خانه حضرت رفتند. حضرت فاطمه معصومه(س) سؤالات‏ را به همراه جوابهایش به آنها داد. شادمان به سمت وطن حرکت کردند. اتّفاقاً در مسیر بازگشت امام کاظم(ع) را ملاقات کرده، و داستان را براى آن حضرت بازگو نمودند. امام نوشته را گرفت و مطالعه کرد. پاسخ‏هاى حضرت معصومه(س) همگى صحیح بود. امام سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ (پدرش به فدایش باد)». با توجّه به این که حضرت معصومه(س) در آن زمان سن و سال زیادى نداشت، این مطلب نشانگر عظمت او از نظر علم و معرفت بود.

سفر حضرت معصومه(س) به قم

در مورد علت سفر حضرت معصومه(سلام الله علیها) به قم نقل های مختلفی وجود دارد. طبق برخی نقل ها ایشان به واسطه مظالم خلفا از بغداد گریخته بود و در این محل رحل اقامت افکنده و درگذشته است.

روایت مشهورتر این است که در راه سفر طوس که به عزم دیدار برادر مى ‏رفته در این نقطه بیمار شده و رحلت کرده است. بر اساس این نقل حضرت معصومه(س) در سال 201 هـ ق به قصد دیدار برادر از مدینه به سوى خراسان حرکت کرد. برخی معتقدند امام رضا(علیه السلام) بعد از استقرار - جبری اش با نقشه مأمون - در ایران نامه ای خطاب به خواهر گرامی اش حضرت فاطمه معصومه(س) مرقوم فرمود و آن حضرت به مجرد رسیدن نامه برادرش خود را آماده سفر نمود. اما این روایت در کتابهای دست اول و قدیمی ذکر نشده است.

طبق نقل دیگر حضرت معصومه(سلام الله علیها) که از کودکی همراه امام رضا(ع) بودند و علاقه بسیاری به ایشان داشتند و علوم و معارف زیادی نیز از ایشان کسب نمودند، بعد از سفر امام رضا(ع) به ایران حضرت معصومه(س) نیز طاقت دوری از برادر و امام زمان خود را نداشت و در رأس یک قافله 22 نفری متشکل از علویان و برادران امام رضا(علیه السلام) رهسپار ایران گردید. البته برخی از پژوهشگران تعداد افراد این کاروان را حدود 400 نفر نوشته‌اند و قائلند 23 نفر از آنان در ساوه کشته شدند

بنابر نقل اخیر، پس از آنکه حضرت معصومه و همراهیان ایشان به ساوه رسیدند، مأموران حکومتی با آن‌ ها درگیر شدند و بسیاری از افراد این قافله را به شهادت رساندند. در همین زمان حضرت معصومه بیمار شد. آن حضرت که از وجود قم و سکونت شیعیان در آن اطلاع داشت، از خادمش پرسید: از اینجا تا قم چقدر فاصله است؟ خادم عرض کرد: 10 فرسخ. حضرت درخواست کرد که او را به قم ببرند. وقتى مردم قم خبر ورود آن حضرت به ساوه را شنیدند تصمیم گرفتند آن حضرت را به شهر خود دعوت کنند، بدین جهت پسران و نوادگان سعد اشعرى به محضر آن حضرت رسیده و ایشان را به قم آورده و در کمال احترام از وى پذیرایى نمودند. موسی بن خررج که از بزرگان آل سعد و از شیعیان قم بود زمام ناقه حضرت معصومه(س) را گرفت و به سرای خویش فرود آورد.

علت بیماری حضرت معصومه(س)

در مورد علت بیماری منجر به وفات حضرت معصومه(سلام الله علیها) بعضی معتقدند: مردم ساوه در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، از این رو وقتی که موکب حضرت معصومه(سلام الله علیها) و همراهانش به ساوه رسید، به آن حمله کردند و جنگ سختی درگرفت. برادران و برادرزادگان حضرت معصومه(س) در این جنگ به شهادت رسیدند. حضرت معصومه(س) از رنج و غم شهادت اطرافیان شان، به شدت غمگین گشته و بر اثر آن بیمار شد و سپس روانه قم گردید و در قم بیماری او ادامه یافت و پس از 16 یا 17 روز رحلت کرد. در روایت دیگری نیز آمده است که حضرت معصومه را مسموم کرده اند.

تاریخ وفات حضرت معصومه(س)

طبق روایت مشهور حضرت فاطمه معصومه(علیها السلام) که در 23 ماه‌ ربیع‌ الاول وارد قم شدند، 17 روز بیشتر زنده نبودند؛ لذا روز رحلت ایشان دهم ماه ربیع الثانی سال 201 هجری قمری است. مطابق نقل دیگر، روز دوازدهم ربیع الثانی، روز وفات آن حضرت است، لذا مناسب است مؤمنین این سه روز (دهم تا دوازدهم) را به یاد آن حضرت، گرامى بدارند. از آنجا که بنا بر نقل مشهور، اوّل ذى القعده سال 173 هجرى قمری، روز میلاد حضرت فاطمه معصومه(س) است،ایشان در زمان وفات 28 سال داشته اند.

دفن حضرت معصومه(س) در قم

پس از رحلت حضرت معصومه(سلام الله علیها) زنان آل سعد حضرت معصومه(س) را غسل دادند و کفن کردند. سپس جسم مطهر آن حضرت به باغ موسی بن خررج (محل فعلی حرم مطهر ایشان) برده شد و در قبرستان خانوادگى موسى بن خزرج واقع در این باغ دفن شد.

در هنگام دفن از آنجا که حضرت در بین مردان محرمی نداشت میان اشعریان (آل سعد) بر سر اینکه چه کسی شایستگی دفن آن بدن مقدس را دارد اختلاف روی دارد. در نهایت اتفاق کردند که خادم بغایت پیری به نام قادر بدن ایشان را در قبر بگذارد؛ اما ناگهان دو سوار نقابدار از طرف رودخانه قم به پیش آمدند و وقتی نزدیک بدن مطهر رسیدند از اسب پیاده شدند. نخست بر آن نماز گزاردند و سپس وارد سردابی که برای تدفین وی مهیا شده بود، شدند و به کمک یکدیگر او را به خاک سپردند و بدون اینکه با کسی سخن بگویند آن محل را ترک کردند. کسی نفهمید آنان چه کسانی بودند.^. برخی از محققان احتمال داده‌ اند که این دو سوار امام رضا(علیه السلام) و امام جواد(علیه السلام) بوده ‌اند.

قم حرم اهل بیت(ع) و مدفن شفیعه شیعیان‏

از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که: حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) در قم، حرم اهل بیت(علیهم السلام) است و در ادامه روایت آمده است: «تمام شیعیان من [که شایسته شفاعت باشند] با شفاعت حضرت معصومه(س) وارد بهشت مى‏ شوند»،لذا از آنجا که قبر شریف حضرت زهرا(سلام الله علیها) مخفی است دوست داران اهل بیت(ع) هر زمان قصد زیارت حضرت زهرا(س) دارند به قم و حرم حضرت معصومه(س) مشرف می شوند که در گفتار و رفتار نیز شبیه حضرت زهرا(س) بودند.

تاثیر مزار حضرت معصومه در شکل گیری حوزه علمیه قم و نشر معارف اهل بیت

ورود حضرت معصومه به قم باعث برکات فراوانی گردید و به یمن وجود بارگاه ایشان در قم، امروزه قم از بزرگ ترین مراکز علمی و با شکوه ترین حوزه های علمیه جهان می باشد. اهمیت زیارت ایشان، علما و دانشمندان فراوانى را به سوى این شهر جذب و برکات فراوانى را نصیب قم کرد، که مهم ترین آنها گسترش مراکز علمى بود و نقش بسزایى در تحکیم و گسترش حوزه علمیّه و رفت‏ و آمد و ارتباط علما و راویان و شاگردان برجسته امامان علیهم السلام داشت. ورود ایشان به قم، و مرقد مطهر او، و سپس ورود امامزادگان و راویان احادیث و دانشمندان کوفه و دیگر شهرها به قم، موجب تحوّلات تازه و مؤثّرى در استحکام و گسترش تشیّع گردید.

[در حال حاضر] حرم مطهر آن بانوى سرفراز کانون علم و عمل و مرکز نور و هدایت به صور گوناگون است: تدریس، تدرّس، مباحثه، مناجات، دعا، اذان، نماز جماعت، اقامه عزا و سوگوارى عزیزان خدا، مراسم جشن و سرور در اعیاد مذهبى، سخنرانى ‏هاى سودمند مذهبى، ارشاد، وعظ و خطابه، قرائت قرآن کریم، ذکر مصیبت امام حسین(علیه‏ السّلام)، مدیحه و مرثیه سرائى خاندان عصمت، نشر معارف اهل بیت، آشنایى ملل مسمان جهان با یکدیگر و ده‏ ها عناوین افتخارآمیز دیگر از فیوضات این کانون فیض لاینقطع و گسترده الهى است

حضرت معصومه(س) ادامه دهنده راه حضرت زهرا(س)

حضرت معصومه(سلام الله علیها) همچون حضرت زهرا(سلام الله علیها) تا آخرین لحظات عمر با برکت خود و در تمام طول سفر در هر منزلی که توقف داشتند مردم را با اهل بیت(علیهم السلام) آشنا می کردند و روایاتی که از آن حضرت نقل شده نیز غالباً درباره امامت و ولایت علی(علیه السلام) است که با اثبات ولایت او ولایت سایر امـامـان معصوم نیز ثابت می شود. برای نمونه حضرت معصومه با چند واسطه از حضرت زهرا(س) نقل می کنند که فرمود: پیامبر در شب معراج به بهشت رفت و بر روی پرده ای در قصر بهشت دید که چنین نوشته شده: «لا إله إلّا اللّه‏ محمّدٌ رسول اللّه علیٌ‏ ولی‏ الْقوْم»؛ (معبودی جز خدای یکتا و بی همتا نیست محمد رسول خدا و علی ولی و رهبر مردم است)... و بر روی پرده درگاه قصر دیگری نوشته شده است: «شیعة علیٍّ هم الْفائزون»؛ (شیعیان علی رستگارند).